فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول- کلیات
پیشگفتار ...................................... 2
نکاتی درباره ایمنی ............................ 3
فصل دوم - معرفی پالایشگاه تهران
1-2- معرفی پالایشگاه تهران...................... 6
1-1-2- تاریخچه ای از پالایشگاه تهران ........... 7
2-1-2- لزوم تصفیه نفت خام و آزمایش فرآورده های آن 9
2-2- معرفی دستگاه های اصلی پالایش............... 10
1-2-2- معرفی دستگاه تقطیر در جو ............... 10
2-2-2- معرفی دستگاه تقطیر در خلاء............... 11
3-2-2- معرفی دستگاه تهیه گاز مایع ............. 11
4-2-2- معرفی دستگاه کاهش گرانروی............... 11
5-2-2- معرفی دستگاه تبدیل کاتالیستی............ 12
6-2-2- معرفی دستگاه تولید هیدروژن.............. 12
7-2-2- معرفی دستگاه ایزوماکس................... 13
8-2-2- معرفی واحد روغنسازی..................... 13
9-2-2- نحوه استخراج مواد روغنی بوسیله حلالها... 14
3-2- معرفی مجتمع کارخانجات روغن سازی پالایشگاه تهران 15
1-3-2- معرفی واحد تصفیه با حلال پروپان.......... 15
2-3-2- معرفی واحد فورفورال..................... 16
3-3-2- معرفی واحد موم گیری .................... 16
4-3-2- واحد تصفیه با هیدروژن................... 17
4-2- معرفی سرویس های وابسته به پالایشگاه........ 18
تقسیم بندی قسمتهای مختلف داخل آزمایشگاه و آزمایش های مربوطه
فصل سوم- کنترل
1-3- اندازه گیری نقطه اشتعال در فضای باز ...... 21
2-3- اندازه گیری نقطه اشتعال در فضای بسته...... 22
3-3- اندازه گیری نقطه اشتعال در فضای بروش able.. 23
4-3- اندازه گیری میزان فورفورال در مواد روغنی.. 24
5-3- تست میزان نفوذپذیری بری روی مواد نفتی..... 24
6-3- اندازه گیری نقطه نرمی قیر................. 25
7-3- اندازه گیری فشار بخار در مواد نفتی........ 26
8-3- اندازه گیری گراویتی بر روی مواد نفتی .... 27
9-3- رنگ سنجی در مواد روغنی.................... 28
10-3- اندازه گیری ویسکازیته در مواد نفتی....... 29
11-3- اندازه گیری نقطه ریزش در مواد روغنی...... 30
12-3- تقطیر مواد نفتی.......................... 31
13-3- اندازه گیری نقطه انجماد بر روی سوخت جت... 32
14-3- اندازه گیری میزان خوردگی مواد نفتی ...... 33
15-3- محاسبه میزان اسیدیته در مواد نفتی........ 33
16-3- محاسبه نقطه آنیلین در مواد نفتی.......... 34
17-3- تست متیل اتیل کتون در مواد نفتی.......... 35
18-3- اندازه گیری میزان ضریب شکست در مواد روغنی 35
19-3- اندازه گری درجه آرام سوزی بنزین (octan).... 36
فصل چهارم- آزمایش های انجام شده بر روی آب
1-4- آزمایش های موجود بر روی آب صنعتی.......... 40
1-1-4- اندازه گیری سختی کل در آب صنعتی......... 40
2-1-4- اندازه گیری T.D.S در آبهای صنعتی......... 40
3-1-4- اندازه گیری سیلیس در آبهای صنعتی........ 41
4-1-4- اندازه گیری نالکو 354 در آبهای صنعتی.... 41
5-1-4- اندازه گیری میزان Cl- در آب صنعتی........ 42
6-1-4- اندازه گیری میزان نمک در آب صنعتی....... 42
7-1-4- اندازه گیری قلیائیت نمک در آب صنعتی..... 43
8-1-4- اندازه گیری pb در آب صنعتی.............. 43
9-1-4- فسفات در آب صنعتی....................... 44
10-1-4- میزان اندازه گیری PH در آب صنعتی....... 44
2-4- آزمایش های متداول بر روی آب ترش
1-2-4- اندازه گیری میزان دی گلیکول آمین بر روی آب ترش (D.G.A) 45
2-2-4- اندازه گیری T.D.S و هدایت سنجی در آبهای ترش 46
3-2-4- اندازه گیری میزان H2S بر روی آب ترش واحد S.R.P 46
4-2-4- اندازه گیری آمونیاک در آب ترش........... 46
5-2-4- اندازه گیری نمک در آب ترش............... 47
6-2-4- اندازه گیری PH در آب ترش................ 47
7-2-4- اندازه گیری نیتریت در آب ترش............ 47
8-2-4- اندازه گیری میزان Fe در آب ترش.......... 48
9-2-4- تست spent بر روی آب ترش.................. 48
10-2-4- اندازه گیری قلیائیت کل ................ 49
11-2-4- اندازه گیری مرکاپتان در آب ترش......... 49
فصل پنجم - لیست آزمایشهای موجود در قسمتهای دیگرآزمایشگاه
1-5- لیست آزمایشهای گاز........................ 51
2-5- لیست آزمایشهای ویژه ...................... 51
3-5- لیست آزمایشهای تجزیه ..................... 51
فصل اول
پیشگفتار
پس از سپری شدن مراحل اولیه دانشجویی در رشته کاربردی لازمه تکمیل جنبه های عملی
آن گذراندن دوره کارآموزی می باشد تا بدین وسیله با جنبه های کاربردی معلومات حاصل
شده آشنایی دقیق حاصل شود.
اکنون اینجانب این دوره را درشرکت پالایش نفت تهران، در قسمت آزمایشگاه کنترل
کیفیت مواد زیر نظر اساتید مجرب و کارآزموده که هدفشان تنها آشنایی بیشتر دانشجویان
شرکت کننده با جنبه های علمی و متعادل کردن معلومات تئوری و عملی می باشد طی نمودم.
اکنون پس از طی دوران کارآموزی این پایان نامه را باتمام رسانیدم از کلیه اساتیدی
که مرا در انجام این امر یاری نمودند کمال تشکر و سپاسگزاری را دارم.
ایمنی
مسائل ایمنی و بهداشتی کار از جمله مسائلی هستند که امروزه توجه بسیاری از
مسئولان و مدیران را در سطوح خرد و کلان جامعه به خود جلب کرده است و اقدامات مؤثری
نیز در این زمینه انجام گرفته است. ولی متأسفانه به رغم این توجهات و سرمایه
گذاریها همه ساله در تمام جهان شاهد حوادث و سوانحی هستیم که موجب مرگ هزاران انسان
بی گناه و مجروح و معلول شدن میلیونها انسان دیگر میشود و خسارات جبران ناپذیری
ایجاد میکند. تلفات ناشی از حوادث و سوانح در محیط های کاری از سال 1955 میلادی
بیش از مرگ و میرهای ناشی از جنگ ها و حوادث طبیعی بوده است.
حوادثی از قبیل حوادث نیروگاههای اتمی، وسایل حمل و نقل موتوری، فرو ریختن سقف
ساختمانها، سقف معادن با انفجارهای درون آن، همه ساله جان میلیونها انسان را در
معرض خطر قرار داده و میلیاردها دلار خسارت مالی، درمانی و مستغلاتی ایجاد می
کند.
مجموعه دستور العمل های ایمنی
1. استفاده از مقررات استحفاظی فردی در محیط کار - بر اساس
مقررات جاری صنعت نفت، استفاده از وسایل استحفاظی نظیر لباس کار، کفش، کلاه، دستکش
و عینک ایمنی برای کلیه کسانیکه در وحدهای مختلف وزارت نفت به کار اشتغال دارند
اجباری است. این وسایل با توجه به نوع مشاغل و در زمانهای مشخص، و درخواست سرپرستان
واحدها و تایید ادارات ایمنی بین کارکنان توزیع می گردد. سرپرستان و مسئولین ادارات
موظفند براستفاده مطلوب و به موقع از این وسایل توسط کارکنان نظارت نمایند. ادارات
ایمنی برحسن اجرای این امر نظارت لازم را اعمال نمایند.
2. حیطه بندی تاسیسات و کنترل تردد - ورود افراد متفرقه به
واحدهای عملیاتی و صنعتی مجاز نمی باشد. فقط کارکنان هر واحد مجاز به تردد در واحد
مربوطه می باشند. ورود سایر کارکنان جهت انجام کارهای اداری و تعمیراتی با در دست
داشتن مجوز از مسئولین ذیربط مسیر میباشد. بدین جهت مسئولین واحدها موظفند که
مناطق تحت سرپرستی خود را با علائم و نشانه های کاملاً مشخص تعیین و از ورود افراد
متفرقه ممانعت بعمل آورند. در این راستا سازمان حراست با علامت گذاری کارتهای
شناسایی کارکنان محدوده تردد آنها را مشخص می نماید. مراجعه بازدیدکنندگان و افراد
غیرشرکتی به واحدهای عملیاتی پس از اخذ مجوز حراست باید در معیت مسئولین واحدهای
عملیاتی یا نماینده آنان صورت گیرد.
3. بازرسی سیستم امداد و اطفاء حریق- به منظور حصول اطمینان از
صحت عملکرد سیستم های فوق الذکر کلیه وسایل ثابت و سیارآتش نشانی و ایمنی مستقر در
واحدهای عملیاتی، ادارات و ایستگاههای آتش نشانی می بایستی توسط مسئولین ایمنی و
آتش نشانی مورد بازرسی دقیق قرار گرفته و مطابق با استانداردهای مربوط آزمایش و از
سلامت آنها اطمینان حاصل شود. این بند شامل: کپسولهای اطفاء حریق دستی و چرخدار،
شلنگها، نازلها، هایدرنتها، سیستم های اعلام و اطفاء حریق ثابت، تلمبه و خودروهای
آتش نشانی، تلمبه ها، دستگاههای کف ساز آتش نشانی، چشم شوی ها، آمبولانس، دستگاه
های تنفسی، فیلترها و وسایل امداد نجات می گردد.
4. ضبط و ربط در تاسیسات و اماکن- مسئولین واحدها و بازرسان
ایمنی موظفند که از واحدهای عملیاتی و محوطه های مربوط به طور منظم بازدید و
بازرسی بعمل آورده، مواد ناامین را شناسایی نموده و با همکاری مسئولین ذیربط نسبت
به رفع آنها اقدام بعمل آورند.
5. مقررات صدور پروانه های کارهای سرد وگرم - صدور پروانه های
کارهای سرد و گرم برای انجام کارهای مختلف براساس مقررات و دستور العمل های مندرج
در کتاب مقررات ایمنی نفت الزامی میباشد. این پروانه ها بایستی بطور دقیق تکمیل و
دستورات مندرج در آن بطور کامل رعایت گردد. در صورت نیاز آزمایشات گازهای قابل
اشتعال اکسیژن و گازهای سمی بایستی توسط افراد مجرب وآگاه و تایید شده انجام
گیرند.
بدیهی است امضاء کنندگان پروانه کار مسئول عواقب احتمالی ناشی از عدم رعایت مفاد
مندرج در پروانه کار می باشد.
در این پروانه ها می بایستی شرایط محیط کار و اقدامات احتیاطی که لازم است صورت
گیرد دقیقا ذکر شده و از کلی گوئی اجتناب گردد مسئولین و بازرسان ایمنی موظفند که
از کارهائیکه برای آنها پروانه کار صادر نشده و یا اقدامات احتیاطی کافی برای آنها
صورت نگرفته ممانعت بعمل آورند.
فصل دوم
معرفی پالایشگاه تهران
1-1-2- تاریخچه ای از پالایشگاه تهران
پالایش یکی از عمده ترین عملیات نفتی است که بدنبال استخراج نفت انجام می پذیرد،
نفتی که توسط لوله های قطور از مراکز بهره برداری به درون پالایشگاهها سرازیر
میشود در این مراکز تصفیه وپس از انجام فعل و انفعالات تبدیل به فرآورده های
گوناگون مانند گاز مایع، بنزین، نفت سفید، نفت گاز، قیر و انواع روغنهای صنعتی
تولید گردیده و وارد شبکه توزیع می شود.
پالایشگاه تهران یکی از واحدهای پالایشی بزرگ ایران است که در حال حاضر با ظرفیت
عملی 250.000 بشکه تولید در درون نخستین پالایشگاه داخلی کشور بوده و از این نظر
خدمات ارزنده ایی را در دوران جنگ تحمیلی و پس از آن ایام ارائه نموده و می نماید.
مجتمع پالایشگاهی تهران بنام پالایشگاه تهران نامیده میشود که مشتمل است بر دو
پالایشگاه و همچنین مجتمع تصفیه و تولید روغن عملیات ساختمانی پالایشگاه تهران
(پالایشگاه جنوبی اول) بر مبنای نیاز بازار ایران جهت تأمین مواد سوختی گرمازا و
بنزین اتومبیل در سال 1344 آغاز و در 31 اردیبهشت ماه سال 1347 با ظرفیت طراحی
هشتاد و پنج هزار بشکه در روز رسما مورد بهره برداری قرار گرفت و در طراحی این
پالایشگاه از استانداردهای روز و آخرین کشفیا ت وابداعات صنعت نفت استفاده شده است.
در سال 1352 با ایجاد تغییراتی در سیستم طراحی این پالایشگاه ظرفیت آنرا به صد و
پنج هزار بشکه در روز افزایش دادند روند این افزایش مصرف و سیاست تأمین نیازهای
بازار داخلی ساختن پالایشگاهی دیگر را در کنار پالایشگاه اول تهران ایجادب
نمود.
لذا با استفاده از تجارب حاصل از طراحی و ساختمان این پالایشگاه ساختمان
پالایشگاه دوم تهران را در جوار پالایشگاه اول بر مبنای کپیه سازی با حذف اشکالات
و نارسائی های موجود تسجیل نمود و کار ساختمانی آن از اواخر سال 1350 آغاز و در
فروردین ماه سال 1353 با ظرفیت یکصد هزار بشکه تولید در روز شروع بکار کرد.
نفت خام مورد نیاز این پالایشگاهها از منافع نفتی اهواز تأمین می گردد و طراحی
واحدها چنان انجام گرفته است که میتواند درصد نفت خام شیرین اهواز و یا 75% نفت
اهواز و 25% نفت خام سنگین سایر مراکز را تصفیه و تقطیر نماید. هدفی که در طرح ریزی
و انتخاب دستگاههای پالایش در هر شرایط مورد نظر قرار گرفته است تأمین و تولید
حداکثر فرآورده های میان تقطیر یعنی نفت سفید و نفت گاز بوده است. برای ازدیاد
تولید این فرآورده از تکنیک تبدیل (تبدیل کاتالیستی و آیزوماکس) حداکثر بهره وری را
دریافت نموده اند.
رشد اقتصادی و رفاه حاصل از ازدیاد سریع قیمت نفت در اوائل سالهای دهه پنجاه
باعث ایجاد صنایع مونتاژ و در نتیجه ازدیاد منابع مصرف روغن گردید. برآورد مصرف و
بررسیهائیکه در این باره انجام گرفت نشان داد که تولیدات کارخانجات داخلی که عبارت
بودند از پالایشگاه آبادان و شرکت تولید و تصفیه روغن پاسخگوی تأمین احتیاجات روز
کشور نمی باشد لذا ایجاد کارخانه ای که بتواند نیازهای آتی را تأمین نماید مورد
احتیاج واقع شد. از اینرو امکانات احداث یک واحد یکصد هزار متر مکعبی روغن در سال
در مجاورت مجتمع پالایشگاهی تهران فراهم گردید این مجتمع شامل واحدهای اصلی پالایش
از قرار آسفالت از فورفورال، واحد جداسازی موم و تصفیه با گاز هیدروژن و واحدهای
وابسته از قبیل دستگاه اختلاط و امتزاج روغن، سیستم تولید و بسته بندی قوطیهای یک
لیتری، چهار لیتری، چلیک بیست لیتری و بشکه های 210 لیتری می باشد. روغنهای تولیدی
پالایشگاه تهران با نامهای: الوند، البرز، چهار فصل، الموت، لار و ارژن جهت استفاده
در مورتورهای احتراقی مطابق با آخرین و جدیدترین استانداردهای بین المللی ساخته و
عرضه می گردد و علاوه بر آن انواع روغنهای صنعتی نیز از تولیدات این کارخانجات
میباشد و اخیراً نیز محصولات جدیدی از روغن ترانس پارافین مایع، روغن انتقال حرارت
نیز به بازار مصرف عرضه گردیده است.
دراینجا باید یادآور می گردد که ظرفیت تقطیر و تصفیه نفت خام در پالایشگاه تهران
یا از بین بردن تنگناها به حد نصاب تولید دویست و پنجاه هزار بشکه در روز افزایش
یافته و ظرفیت تولید روغن نیز مورد تجدید قرار گرفته و میزان جدید تولید 14 میلیون
لیتر از انواع مختلف روغنهای چرب کننده و صنعتی بدست آمده است.
پالایشگاه تهران علاوه بر تصفیه نفت خام و تولید و تحویل فرآورده های نفتی خدمات
مورد لزوم را در زمینه های مختلف صنعتی به سازمانهای تابعه وزارت نفت و همچنین
وزارتخانه ها و سازمانهای دولتی و وابسته بدولت ارائه نموده است و می نماید و این
پالایشگاه شرکت فعال در امر بازسازی و نوسازی پالایشگاه آبادان و پتروشیمی بندر
امام خمینی (ره) داشته و خدماتی را بشرح زیر ارائه داده است:
1. بازسازی کلیه قسمتهای آب و برق و بخار و منجمله دیگ بخار و تلمبه خانه،
کمپرسور هوا و هم چنین برجهای خنک کننده.
2. بازسازی واحدهای راکتور، دستگاه احیاء کننده دستگاه ذخیره کاتالیست و واحد
تقطیر و هم چنین سایر واحدهای وابسته به دستگاه کت کراکر پالایشگاه آبادان که قادرا
ست روزانه حدود 40 هزار بشکه خوراک را دریافت و آنرا تبدیل به سه میلیون لیتر بنزین
مرغوب با اکتان بالای 94 بنماید و کلیه سرویسهای جنبی واحد مربوطه به کت کراکر
بازسازی گردید و در حال حاضر در سرویس تولید قرار دارد.
3. بازسازی و تعمیرات 1100 دستگاه منازل سازمانی در آبادان در منطقه بوآرده.
4. شرکت بسیار فعال در بازسازی بخشهای مهمی از پتروشیمی بندر امام خمینی (ره) با
اعزام گروه های مختلف در سطوح تخصصی.
2-1-2- لزوم تصفیه نفت خام و آزمایش فرآورده های آن
از نفت خام این ماده سیال انواع سوختها برای وسائط نقلیه زمینی، هوائی و دریائی
و حلالهای مخصوص، روغنهای موتور، قیر برای جاده سازی و بالاخره تعداد زیادی فرآورده
های دیگر تهیه می گردد. بدیهی است که نفت خام بخودی خود قابل استفاده نمی باشد برای
آمادگی آن جهت مصرف لازم می اید که نخست تصفیه شود.
اولین مرحله تصفیه، تفکیک نفت خام بوسیله تقطیر است. در مرحله بعدی اجزاء حاصله
از آن بوسیله شستشو با مواد شیمیایی یا با اضافه کردن مواد شیمیایی برای مصرف مورد
نظر آماده می گردند. در حقیقت وظیفه اصلی یک پالایشگاه عبارتست از:
الف- تهیه یک عده محصول از نفت خام که دارای نقطه جوش معینی بوده و قابل عرضه در
بازار باشد.
ب- تبدیل و ترکیب شیمیایی این محصولات بطوریکه مشخصات لازم را داشته باشد.
پ- برقراری موازنه بین محصولات بنحویکه با تقاضای بازار بطور یکنواخت هماهنگ
باشد.
محصولات پالایشگاهی تهران که برای مصارف داخلی از آن استفاده میشود : گازی
مایع، بنزین های موتور، محصولات پالایشگاه تهران که برای مصارف داخلی از آن استفاده
میشود: گاز مایع، بنزین های موتور، سوخت جت، نفت سفید، نفت گاز، نفت کوره، قیر و
سایر فرآورده های ویژه، ماده اولیه روغن و هم چنین گوگرد.
نتیجه صحیح آزمایش و گزارش بموقع آن به مسئولین در افزایش میزان بازدهی
پالایشگاه دارای اهمیت میباشد. در حقیقت کار آزمایشگاه پایه و اساسی است برای
تضمین کیفیت و مرغوبتی فرآورده های نفتی که هم از نظر اقتصادی و هم از نظر ایمنی
دارای اهمیت زیادی میباشد.
2-2- معرفی دستگاه های اصلی پالایش
1-2-2- معرفی دستگاه تقطیر در فشار جو
ATMOSPHERIC DISTILLATION UNIT
نخستین مرحله پالایش نفت خام، تقطیر در فشار جو میباشد. دراین دستگاه نفت خام
برحسب دمای جوش (BOILING TEMPERATURE) به برشهای مختلف مورد نیاز تقسیم و از هم جدا
میشوند. این محصولات در مراحل بعدی تصفیه و آماده استفاده می گردند عبارتند
از:
1. گاز مایع (LPG= LIQUIFIED PETROLEUM GAS)
2. بنزین سبک (LSRG= LIGHT STRAIGHT RUN GASOLINE)
3. بنزین سنگین (HSRC= HEAVY STRAIGHT RUN GASOLINE)
4. نفتا (NAPHTAH)
5. نفت سفید (KEROSENE)
6. نفت گاز (GAS OIL)
7. ته مانده (ATMOSPHRIC RESIOUE)
2-2-2- معرفی دستگاه تقطیر در خلاء VACUUM
DISTILLATION UNIT
مرحله دوم پالایش تداوم کار تقطیر میباشد. از آنجا که حرارت زیاد جهت تقطیر
برشهای سنگین نفت خام باعث کراکینگ حرارتی و تولید کک می گردد لذا ته مانده تقطیردر
فشار جو را در خلاء تقطیر می کنند. برشهایی که معمولاً دراین مرحله بدست میآید
عبارت است از:
1. نفت گاز سنگین (H.V.G.O= HEAVY VACUUM GAS OIL)
2. خوراک آیزوماکس (ISOMAX FEED)
3. روغن موتور خام (RAW LUB OIL)
4. خوراک دستگاه کاهش گرانروی (VISBREAKER FEED)
5. خوراک دستگاه آسفالت سازی (ASPHALT FEED)
3-2-2- معرفی دستگاه تهیه گاز مایع DIQUIFIED
PETROLEUM GAS UNIT
این دستگاه جهت تولید گاز مایع از مواد سبک نفتی که از دستگاههای تقطیر،
آیزوماکس، تبدیل کاتالیستی و غیره بوجود میآید ساخته میشود. گاز مایع حاصله در
این دستگاه عموما از دو هیدروکربن اصلی پروپان (C3 PROPANE) و بوتان
(C4 BUTANE) تشکیل می گردد که در نسبتهای مختلف متناسب با درجه حرارت
محیط مخلوط و برای مصرف به بازار عرضه می گردد. (مثلا درصد پروپان در مخلوط گاز
مایع در زمستان حدود 50 درصد و در تابستان 10 درصد می باشد تا فشار بخار لازم را
ایجاد نماید) گازهای سبک حاصل از این دستگاه به مصرف سوخت پالایشگاه و گاز مایع
سنگین پنتان (C5 PENTANE) به قسمت تهیه بنزین هدایت می گردد.
4-2-2- معرفی دستگاه کاهش گرانروی VISBREAKING
UNIT
در این دستگاه مقداری ازت مانده برج تقطیر در خلاء تحت حرارت مناسب می شکند.
(THERMAL CRACKING) و محصولی با گرانروی مناسب برای استفاده در مصارف سوخت تهیه
میشود که بنام نفت کوره توزیع می گردد. گازهای تولید شده در این دستگاه به شبکه
سوخت گاز پالایشگاه تزریق شده و محصول بنزین این دستگاه بعلت عدم مرغوبیت معمولاً
در کوره دیگهای بخار سوزانده میشود.
فرآورده نهایی این واحد عبارت است از: گاز سوخت، مقداری نفتا با درجه آرام سوزی
پائین و نفت کوره مرغوب.
5-2-2- معرفی دستگاه تبدیل کاتالیستی CAT-
REFORMEER
این دستگاه به منظور تهیه بنزین مرغوب در پالایشگاهها نصب میشود و از دو دستگاه
جداگانه شکل گرفته است:
الف: دستگاه یونیفاینر (UNIFINER) که کار آن تهیه خوراک مناسب برای قسمت
پلاتفرمر میباشد. در دستگاه یونیفاینز، سموم فلزی و ناخالصیهای موجود در HSRG بدست
آمده از دستگاه تقطیر در راکتور مربوطه در مجاورت کاتالیست از آن جدا می گردد.
ب: در دستگاه پلاتفرمر (PLATFORMER) که خوراک آن از دستگاه یونیفاینر و مقداری
از نفتای سنگین دستگاه آیزوماکس تأمین می گردد. با استفاده از کاتالیست در
راکتورهای مختلف ترکیبات حلقوی مناسب برای بنزین بوجود می آیند که در آرام سوزی
بنزین وبالا بردن درجه اکتان آن بسیار موثرند.
6-2-2- معرفی دستگاه تولید هیدروژن HYDROGEN
UNIT
در دستگاه تولید هیدروژن، گاز طبیعی و یا گازهای تهیه شده در پالایشگاه بعد از
تصفیه (عاری شدن از گوگرد، کلر و غیره) در کوره ای مخصوص و در مجاورت کاتالیست
اکسیدنیکل به گازهای H2 ، CO2 ، CH4 تبدیل میشود
که پس از عملیات بعدی تصفیه، گاز هیدروژن با خلوص حدود 96 درصد و بهمراهی حدود 4
درصد متان در دستگاه آیزوماکس مورد استفاده قرار میگیرد.
7-2-2- معرفی دستگاه آیزوماکس ISOMAX
UNIT
در دستگاه آیزوماکس برشی از مواد سنگین که در دستگاه تقطیر در خلاء بدست آمده
است تحت فشار و درجه حرارت بالا در مجاورت کاتالیست شکسته شده وبه هیدروکربنهای
سبکتر مرغوب که شامل گاز مایع، نفتای سبک، نفتای سنگین، نفت سفید و نفت گاز باشند
تبدیل می گردند. مواد شکسته شده (CRACKED MATERIALS) در قسمت تقطیر دستگاه آیزوماکس
از هم جدا میشوند. از آنجا که عمل شکسته شدن ملکولهای سنگین در راکتور دستگاه
آیزوماکس بهمراه فعل و انفعالات گوگرد زدائی انجام می گیرد، محصولات بدست آمده از
آیزوماکس مرغوب بوده و احتیاجی به تصفیه مجدد را ندارند.
8-3-2- معرفی واحد روغنسازی
ماده اولیه روغن در کلیه نفت های خام موجود میباشد ولی کمیت و کیفیت آن بستگی
بنوع نفت خام دارد. بطور کلی میتوان نفتهای خام را به سه گروه طبقه بندی کرد:
1. نفت خام پارافینی که هیدروکربوهای زنجیری قسمت اعظم آنرا تشکیل می دهند،
دارای مواد مومی زیاد و مواد آسفالتی کم می باشند.
2. نفت خام نفتینی یا آسفالتی که هیدروکربورهای حلقوی قسمت اعظم آنرا تشکیل می
دهند و مواد آسفالتی آن زیاد است.
3. نفت خام مخلوط که در حد فاصل دو نوع نفت خام فوق الذکر میباشد. اغلب نفتهای
خام ایران از این نوع هستند.
بیشتر هیدروکربورهای روغنی از نوع پارافین شاخه ای هستند. لذا نفت خام مرغوب
برای تهیه مواد اولیه روغنی، نفت خام پارافینی در درجه اول و نفت خام مخلوط در درجه
دوم می باشند. هیدروکربورهای مختلفی که در مواد اولیه روغن خام وجود دارند عبارتند
از هیدروکربورهای پارافینی هیدروکربورهای آروماتیکی و ترکیبات آسفالتی.
هیدروکربورهای پارافینی شاخه ای در مقابل تغییرات درجه حرارت تحمل بیشتری
دارند.
هیدروکربورهای پارافینی زنجیری که موم نامیده میشوند دارای نقطه انجماد بالا
میباشند تغییرات گرانروی هیدروکربورهای نفتینی دراثر تغییر درجه حرارت زیاد
است.
هیدروکربورهای آروماتیکی بعلت وجود گوگرد، نیتروژن و ترکیبات اکسیژن اثر تغییرات
درجه حرارت روی گرانروی آنها بسیار زیاد و مقاومت آنها در مقابل اکسیداسیون بسیار
کم است، مقدار هیدروکربورهای هر یک از گروههای بالا در روغن بستگی بنوع نفت خام
دارد.
روغن بصورت خام (تصفیه نشده) در نفت خام موجود است و باید بوسیله ای آنرا تصفیه
ومواد مضر و ناخالص را از آن جدا کرد تا قابل مصرف دربازار باشد.
9-2-2- نحوه استخراج مواد روغنی بوسیله حلالها
روغن خامی که از برج خلائ دستگاه تقطیر بدست میآید بدستگاه تقطیر روغن (LUBE
OIL SECTION) که در پالایشگاه شمالی نصب شده است فرستاده میشود. این دستگاه برای
ساختن روغن با مشخصات 20/40 . SAE و یا SAE. 10/30 طراحی شده است. روغن خارج شده
از برج خلاء دستگاه تقطیر دارای مواد آروماتیکی، پارافینهای زنجیری، مواد رنگ زا،
مواد گوگردی، نیتروژن، اکسیژن و غیره میباشد که وجود آنها باعث نامرغوبی روغن می
گردد.
با بالا بردن مرغوبیت و پایداری روغنهای نفتی، این مواد باید از روغن خارج شوند.
در صنعت روشهای مختلفی برای خارج کردن مواد ناخالص از روغن بکار برده میشود.
برای جدا کردن مواد آسفالتی و مواد اروماتیکی از روش استخراج بوسیله حلالها
استفاده میشود و برای خارج کردن پارافینهای زنجیری از روش موم گیری و بالاخره برای
از بین بردن مواد زنگ زا و مواد گوگردی و نیتروژن و غیره از روش تصفیه با گاز
هیدروژن و یا روش تصفیه با خاک مخصوص استفاده میشود. دراین جداسازی از خاصیت
فیزیکی استفاده میشود. مکانیسم استخراج مواد روغنی بوسیله حلالها بر مبنای قانون
پخش میباشد. مطابق این قانون پخش اجزاء یک مخلوط در مایع خوراک و حلال متفاوت است
و با اضافه کردن حلال به خوراک در برج استخراج کننده یک تفاوت غلظت بوجود میآید که
تشکیل در سطح متمایز میدهد و میتوان آنها را از هم جدا کرد.
برای رسیدن به این هدف مجتمع کارخانجات روغنسازی پالایشگاه تهران نصب و بهره
برداری شده است.
3-2- معرفی مجتمع کارخانجات روغنسازی پالایشگاه تهران
مجتمع روغنسازی پالایشگاه تهران از چهار واحد تشکیل شده است:
1. واحد آسفالت گیری P.D.A یا PROPANE DE ASPHALTING UNIT
2. واحد فورفورال F.F.U یا FUR FURAL UNIT
3. واحد موم گیری M.E.K یا M.E.K UNIT
4. واحد تصفیه با هیدروژن H.F.U یا HYDRO FINISHING UNIT
1-3-2- معرفی واحد P.D.A یا تصفیه با
حلال پروپان
(PRORANE DE ASPHALTING
UNIT)
این دستگاه برای تهیه روغن از باقیمانده برج تقطیر درخلاء که بنام VACUUM
RESIDUE نامیده میشود ساخته شده است.
مقدار خوراک این دستگاه 3693 بشکه در روز (594 METRIC TONS) است که از باقمیانده
برج تقطیر در خلاء ازپالایشگاه شمالی یا جنوب دریافت می کنند در سال 1362 بعد از
تعمیرات جزئی ظرفیت آن به 4550 بشکه در روز (723 متر مکعب در روز) افزایش یافته
است.
دراین دستگاه با استفاده از خاصیت حلالیت پروپان ، روغن و آسفالت موجود در
باقیمانده برج تقطیر در خلاء را از هم جدا می کنند. این واحد از قسمتهای زیر تشکیل
شده است:
1. بخش جداسازی
2. بخش بازیافت حلال که شامل سیستم بازیافت پروپان از روغن و سیستم بازیافت
پروپان از آسفالت می باشد.
3. سیستم SPRAY CONDENSER که در اینجا پروپانهای باقیمانده در محصولات روغن
وآسفالت از آنها جدا شده بعد از شستشوی با آب، پروپانهای بدون روغن و ذرات آسفالت،
به مخزن پروپان برگشت داده میشوند.
2-3-2- معرفی واحد فورفورال (FUR FURAL UNIT)
این دستگاه با ظرفیت (856 بشکه در روز) METRIC TONS 1259 روز برای جداسازی مواد
آروماتیکی از روغن با کمک حلال فورفورال ساخته شده و از قسمتهای زیر تشکیل گردیده
است:
1. قسمت استخراج
2. قسمت بازاریابی فورفورال از رافینیت
3. قسمت بازاریابی فورفورال از اکستراکت
4. قسمت خارج کردن آب از فورفورال
3-3-2- معرفی واحد موم گیری M.E.K
UNIT
ظرفیت این دستگاه 4775 بشکه در روز ( METRIC TONS 668 در روز) که خوراک آن از
فورفورال تأمین می گردد. میدانیم که پارافینهای نرمال و بعضی از ایزومرپارافینهای
حلقوی که دارای وزن مولکولی بالا میباشد در برشهای روغن نفتی وجود دارند. این مواد
که موم نامیده میشوند دارای نقطه جوش بالایی بوده و ارزش روغنی ضعیفی دارند. ضمناً
برای تصحیح نقطه ریزش روغن، موم که دارای نقطه ریزش بالایی است باید از روغن نفتی
خارج شود. وقتی روغنهای خام نفتی را سرد کنیم اجزاء آن بترتیب وزن مولکولی تبدیل به
کریستالهای موم میشوند. روش جدا کردن موا د غیر لازم موم را عمل موم گیری
مینامند. مومی که بدینوسیله جدا شده خود یک محصول جانبی بوده و برای تهیه فرآورده
های مومی بکار می رود و دارای 6 تا 18 درصد روغن بوده است.
برش روغنهای نفتی معمولاً دو نوع پارافین سنگین زنجیری وشاخه ای دارند. هنگام
سرد کردن پارافینهای زنجیری تشکیل کریستالهای موم را می دهند که هنگام عبور از صافی
براحتی روی آن قرار گرفته و از میدان عمل خارج میشوند. در صورتیکه پارافینهای شاخه
ای تشکیل کریستالهای بسیار ریز موم را داده که از صافی عبور می کنند. عمل موم گیری
در صنعت بدو طریق انجام میگیرد:
یکی موم گیری بدون کمک حلال که این طریق عمل منسوخ شده و دیگری موم گیری بکمک
حلال. حلال مورد استفاده در واحد موم گیری مخلوطی از 45% متیل اتیل کتون و 50%
تولوئن است. قسمتهای متخلف واحد عبارتند از:
1. قسمت سردکننده ها (چیلرها)
2. فیلترها (صافی ها)
3. سیستم بازیافت حلال از روغن THE W.F.O RECOVERY SYSTEM
4. سیستم بازیافت حلال از واکس THE SLACK WAX RECOVERY SYSTEM
5. سیستم بازیافت کتون استریپر THE KETONE RECOVERY SYSTEM
6. سیستم سرما زا (کمپرسور پروپان) THE REFRIGERATION SYSTEM
7. سیستم گاز خنثی و سیستم کمپرسورهای 1106 THE INERT GAS SYSTEM
4-3-2- معرفی واحد تصفیه با هیدروژن (HYDRO FINISHING
UNIT H.F.U)
دستگاه تصفیه روغن با هیدروژن از دو بخش تشکیل شده است که یک بخش شامل راکتور با
ظرفیت 2500 بشکه در روز وبخش دیگر عریان کننده و هیدروژن گیری با ظرفیت 3708 بشکه
در روز این دستگاه بمنظور انجام عملیات پالایش روی روغنی که از واحد موم گیری
میآید ساخته شده تا روغن هایی با نام روغنهای پایه تهیه شده و به مخازن فرستاده
شده و در مخازن و بلندینگ پس از امتزاج و افزودن مواد افزودنی خاص به بازار ارسال
می گردد.
فعل و انفعالات شیمیایی در دستگاه تصفیه باز گاز هیدروژن تقریبا کلیه مواد
گوگردی، نیتروژن، اکسیژن و عناصر دیگری موجود در روغن با هیدروژن جانشین شده و ضمن
ترکیب با هیدروژن و تبدیل به H2S و NH3 و H2O از
سیستم خارج میشوند مقدار کمی از فلزات موجود نیز جذب (سطحی) کاتالیست میشود.
بخشهای عملیاتی که واحد تصفیه روغن با هیدروژن را تشکیل می دهند عبارتند از:
1. بخش فعل و انفعالات (راکتور)
2. بخش بازیافت محصول (استریپرها)
4-2- معرفی سرویسهای وابسته به پالایشگاه
UTILITTIES
سرویسهای وابسته پالایشگاه که شامل آب ، برق، بخار و هوا میباشد از واحدهای زیر
تشکیل شده :
1. واحد تهیه آب صنعتی که در آن بکمک مواد شیمیایی آهک ، اکسید منیزیم و رزینهای
مصنوعی (زئولیت ها) سختیهای موجود در آب معمولی (حدود P.P.M 200) خارج شده و آبی که
اصطلاحا آب صنعتی نامیده میشود و سختی آن تقریبا صفر میباشد جهت تأمین قسمتی از
آب دیگهای بخار تهیه می گردد.
2. واحد تولید بخار: که در آن بخار مصرفی دستگاههای پالایش، توربینهای مولد برق
تلمبه ها و کمپرسورهای هوا توسط سه عدد دیگ بخار هر یک با ظرفیت 320.000 پوند در
ساعت و فشار 600 پوند بر اینچ مربع تهیه میشود.
3. نیروگاه برق که در آن برق مصرفی پالایشگاه توسط سه عدد مولد با توربین بخار
تهیه می گردد. ظرفیت هر مولد حداکثر 2/7 مگاوات با ولتاژ 6300 ولت می باشد.
4. برجهای خنک کننده که در آنها آب مصرفی دستگاههای پالایش ونیروگاه برق (که در
کولرها و کندانسورهای آنها گرم شده) مجدداً خنک گردیده و جهت مصرف دوباره
بدستگاههای فوق فرستاده میشود. در این واحد با اضافه کردن مواد شیمیایی باکتری کش
نظیر کلر یا ترکیبات آن (جهت از بین بردن باکتریها و کلیه میکروارگانیسمهای فعال
آب)، مواد شیمیایی باز دارنده خورندگی و رسوبات و نیز اسید سولفوریک (جهت تنظیم PH
آب) ، کیفیت مطلوب آب خنک کننده را کنترل می نمایند. کمبود آب خنک کننده قمستی توسط
شبکه آب شهر و قسمتی نیز توسط واحد پس آب پالایشگاه تأمین میشود
5. کمپرسروهای هوا: که در آن هوای مصرفی عملیات پالایش ، تعمیرات و دستگاههای
کنترل کننده توسط دو عدد کمپرسور توربین بخاری هر یک به ظرفیت 4000 فوت مکعب در
دقیقه با فشار 100 پوند بر اینچ مربع تهیه می گردد.